گفت‌وگو با رئیس سازمان دارالقرآن کریم

جلسات قرآنی باید در انتخاب‌ها و تصمیم‌گیری‌های افراد موثر باشد

در نخستین روز ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن، محفل نورانی انس با قرآن کریم، عصر پنجشنبه (۱۴۰۲/۰۱/۰۳) در حضور حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در حسینیه‌‌ی امام خمینی (ره) برگزار شد.
رسانه KHAMENEI.IR به همین مناسبت گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام علی تقی زاده، رئیس سازمان دارالقرآن کریم درباره اهمیت اثرگذاری تلاوت قرآن بر مخاطبین داشته است.
 

رهبر انقلاب در سخنرانی‌های مختلف و به‌خصوص در دیدار امسال قاریان هم فرمودند قرآن کتاب حکمت و کتاب زندگی است که برای همه‌ی شئون انسان درس دارد، چگونه می‌توانیم قرآن را در زندگی‌مان این‌گونه مورداستفاده قرار دهیم؟

برای تبیین «کتاب زندگی بودن قرآن» من به مقدمه‌ی کتاب «طرح کلی اندیشه‌ی اسلامی در قرآن» اشاره می‌کنم. آنجا آیت‌الله خامنه‌ای روی این نکته پافشاری دارند که در بین منابع مختلف دینی که ما سعی می‌کنیم از آن نظام اندیشه‌مان را شکل بدهیم، قرآن یک محوریت ویژه‌ای برای ساخت نظام اندیشه دارد؛ و برای ساخت طرح کلی زندگی شما برنامه دارد؛ چه در بعد فردی، چه ابعاد اجتماعی و سیاسی. در آن کتاب با گزاره‌های متقن و پرتکراری که قرآن در فضاهای مختلف دارد یک تصویری از آن سبک زندگی مدنظر قرآن یا حالا به تعبیر خودشان نظام اندیشه یا آن طرح کلی شکل بدهند. اگر کسی بخواهد واقعاً به‌صورت عملیاتی درک کند که «قرآن کتاب زندگی است» حتماً باید به کتاب طرح کلی اندیشه‌ی اسلامی مراجعه کند.

یکی از آن عبارات مهمی که ایشان در کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی بر روی آن تأکید دارند این است که می‌گویند اگر شما می‌خواهید بفهمید واقعاً یک بحث معارفی به درد می‌خورد یا نه باید ببینید که وقتی شما در زندگی به این سؤال بربخورید که آیا من از چپ باید بروم یا راست و آن بحث باعث می‌شود مسیر شما متفاوت شود یا نه. مثالی که آنجا در کتاب می‌زنند این است که شما داری با ماشین از تهران می‌روی به سمت مشهد یک کسی شروع می‌کند با شما بحث کردن که آقا داری اشتباه می‌روی باید دور بزنی؛ می‌گویند این بحث، بحث سودمندی است چون یا نتیجه‌اش این است که من باید مستقیم ادامه بدهم یا دور بزنم. مباحث اعتقادی و معرفتی قرآنی که رهبر انقلاب در زندگی مؤثر می‌دانند از این جنس است که موجب تصمیم‌گیری شما می‌شود و زندگی‌ات رنگ متفاوتی می‌گیرد.
 
یکی از نکاتی که رهبر انقلاب در این دیدار فرمودند مشکلی بود در جامعه‌ی ما که چون زبان فارسی است، در جلسات تلاوت و قرائت قرآن مخاطب متوجه معنای قرآن نمی‌شود. به نظر شما با چه راهکارهایی می‌شود این مسئله فهم قرآن را در جامعه محقق کرد؟
رهبر انقلاب یک مبنای خیلی مهم فقهی و علمی دارند و آن این است که ما یک مفهومی پایین‌تر از تفسیر و قبل از تفسیر داریم به اسم تدبر در قرآن؛ که آن در حد مطالعه‌ی دقیق متن و درک ظاهر قرآن است. خب زبان جامعه ما غالباً فارسی است و قرآن کریم عربی است و مخاطب نمی‌تواند با این الفاظ ارتباط اولیه بگیرد. اینجا آقا در همین جلسه کلیدواژه‌ی ترجمه‌ی تفسیری را به کار بردند. درباره همین کلیدواژه‌ی ترجمه‌ی تفسیری گاهی رهبر انقلاب کلیدواژه‌ی تدبر در قرآن را به کار می‌برند. ایشان می‌گویند یعنی همین‌که شما متن را با دقت دنبال بکنی و سرسری نخوانی و بفهمی دارد چه می‌گوید.

رهبر انقلاب یک قالبی را پنجاه سال پیش در سلسله جلساتشان تولید کرده بودند که به نظر بنده همین قالب الآن هم قابلیت امتداد دارد. آن‌هم این است که آن تعداد از آیاتی که قرار بود در جلسه تلاوت بشود ابتدا توضیح داده می‌شد. توضیح هم باز در قالب همان ترجمه‌ی تفسیری بود؛ یعنی مثلاً همان توضیحاتی که خود رهبر انقلاب در طرح کلی دادند یا در جلساتی که بعد از رهبری‌شان ایشان در مباحث قرآنی‌ داشتند در همان حد؛ و بعدش قاری آن آیاتی که برای مخاطب توضیح داده‌شده را می‌خواند. با چنین روش‌هایی آن دغدغه‌ای که ایشان داشتند که مخاطب ما با باید ظاهر قرآن و معانی آیات ارتباط بگیرد تا حدی تأمین می‌شود.

در همین دیدار اخیری که ما توفیق داشتیم با اعضای سازمان تبلیغات خدمت ایشان رسیدیم، رهبر انقلاب تأکید ویژه‌ای روی این داشتند که شما برای مخاطب معاند چه حرفی دارید، برای مخاطب جاهل، برای مخاطب غافل. ما اکثر برنامه‌هایمان چه در لایه‌ی قرآنی، چه در لایه‌ی فرهنگی به مخاطب‌های خاص مذهبی و حزب‌اللهی معطوف است. درحالی‌که دغدغه‌ی آقا کل مخاطب جامعه است. اگر آن توجه به‌ظاهر معانی قرآن و ترجمه‌ی تفسیری و بعدش هم تلاوت قرآن انجام بشود، آن دغدغه‌ای که کل جامعه با آن مفاهیم و معارف پایه ارتباط بگیرند تا حد زیادی حل می‌شود.

 

 

رهبر انقلاب بر نقش مساجد تأکید ویژه‌ای دارند و در موردبحث قرآن هم به پیوند این دو با هم اینکه مساجد محملی برای بحث‌های قرآنی باشد اشاره کردند. به نظر شما مساجد چگونه می‌توانند در رشد و توسعه‌ی فرهنگ قرآنی در جامعه مؤثر باشند؟
ایشان یک محوریت خاصی برای مسجد در نظام حکمرانی قائل‌اند. در کنار کارکردهای ویژه‌ای که برای مسجد ذکر شده از جمله اقامه‌ی صلوة، ایتای زکات، در روایات ما مسجد جایگاهی است که قرآن در آنجا قرار بگیرد؛ یعنی جایگاه اصلی قرآن در مساجد است.

متأسفانه امروز برخی کارکردهای اولیه‌ی مساجد را هم از آن خارج کرده‌ایم؛ یعنی ما با زدن مجموعه‌های قرآنی خارج از مساجد، با بردن نمازخوان‌ها به نمازخانه‌های خارج از مساجد، با بردن هیئات به حسینیه‌های خارج از مساجد، کارکردهای اولیه‌ی مسجد را هم خارج کردیم. فلذا اولین از مباحثی که باید به مسجد برگردد قرآن است. معنا ندارد که بخواهد مجموعه‌های قرآنی جدا از مسجد محل شکل بگیرند. رهبر انقلاب این مهم را سال گذشته هم تأکید کردند که مساجد باید پایگاه قرآنی باشد و در دیدار امسال پیشنهادهای عینی هم دادند. فرمودند که محافل قرآنی باشکوهی را در مساجد برگزار کنید. اگر هم هر روز نمی‌شود حداقل یک روز در هفته شما قاری یا حافظ قرآن بیاورید، مفسر قرآن بیاورید؛ این اتفاقات قرآنی باید با محوریت مسجد شکل بگیرد تا فضای قرآنی در محله‌ها رونق پیدا می‌کند.
 
رهبر انقلاب فرمودند که تلاوت قرآن یک هنر مرکب است؛ به نظر شما آسیب‌هایی که می‌تواند مانع رشد این هنر شود چیست و چگونه می‌شود از این هنر در حوزه‌ی هدایت بخشی به مخاطبین استفاده شود؟
قاری و تالی کتاب‌الله عملاً در امتداد رسالت حضرت رسول‌اند. این کتاب مبارک به حضرت رسول وحی شده و ایشان به مخاطب خودشان در طول تاریخ آن را با وسایلی منتقل کرده‌اند. یکی از آن وسایل قاریان کتاب‌الله‌اند که دارند عملاً حلقه‌ی واسطی بین رسول گرامی اسلام با مخاطب ایجاد می‌کنند.

رهبر انقلاب یک آسیب‌شناسی کلان نسبت به این هنر داشتند آن‌هم این بود که خدای‌ناکرده شما بخواهید برای اهداف غیر الهی هنرنمایی و ریا کنی. فلذا آقا تأکید ویژه داشتند که مقصود و غرض شما از قرائت قرآن باید اثرگذاری الهی روی مخاطب و هدایت او باشد. نقطه مقابلش این است که شما بخواهید خودنمایی کنید.

اگر قاری هنرها و مهارت‌ها و فنون را در اختیار معنا و فهم مخاطب قرار بدهد او در راستای آن جریان هدایت و رسالت است؛ اما اگر خودش فی‌نفسه بشود یک مطلوبیتی که بخواهد هنرنمایی بکند خب اینجا آسیب جدی‌ای در کمین قاریان است؛ و حتی رهبر انقلاب گفتند بزرگانی هم اینجا لغزش‌هایی داشتند و از این باب خب باید عزیزان قاری و تالی کتاب الله این توجه را داشته باشند.

یکی از نکاتی که رهبر انقلاب فرمودند تفاوت جامعه‌ی قرآنی در قبل و بعد از انقلاب است. مثالی هم از مشهد زدند. رشد و پیشرفت فرهنگ قرآنی ما بعد از انقلاب به چه شکل بوده و چگونه می‌توانیم از این رشد قرآنی برای ساخت فرهنگ عمومی کشورمان استفاده کنیم؟
ما هم از لحاظ کمیت افراد قرآنی که طیف وسیعی از قاریان، حافظان، مفسرین و همه‌ی این‌ها در جامعه‌ی قرآنی قرار دارند و هم از لحاظ کیفیت قابل‌مقایسه نیستیم با قبل از انقلاب.

رهبر انقلاب سال هفتاد خطاب به قاریان می‌گویند که من خیلی تمایل دارم که قرائت‌های شما بر اساس معنا و محتوا باشد و حدود بیست سال بعد در دهه‌ی نود می‌فرمایند که آن آرزوی بیست سال پیش ما محقق شد و الآن حقیقتاً قرائت‌های شما ناظر بر محتوا و معنا است.

در کمیت هم پیشرفت‌های ویژه‌ای صورت گرفته است. ما در حال حاضر حدود نه هزار مؤسسه و خانه‌ی قرآن داریم که خب این‌ها در اقصی نقاط کشور فعالیت می‌کنند. اکثر این مجموعه‌ها روی مباحث روخوانی، روان‌خوانی، ترجمه، مفاهیم، تجوید قرآن متمرکزند.

تمامی این فعالیت‌ها مقدمه فهم کتاب قرآن به‌عنوان کتاب زندگی برای جامعه است. همه این مباحث از یک باب مقدمه‌ای است برای آن ضلع مقدمه‌ی اصلی که عمل به قرآن است که خود رهبر انقلاب با آن نگاه عمیق، انقلاب اسلامی را بزرگ‌ترین مصداق و بزرگ‌ترین عمل تاریخی به قرآن می‌دانند.